Çalışanların iş hayatında zaman zaman çeşitli nedenlerle izne ihtiyaç duyması olağandır. Bu izinlerin bazıları ücretli olurken bazıları da ücretsiz izin şeklinde kullanılabilir. Ancak ücretsiz izin uygulaması, hem tarafların rızasına hem de belirli yasal sınırlamalara tabidir. Peki, işçinin ücretsiz izin hakkı nedir, nasıl kullanılabilir ve işçi bu süreçte hangi haklara sahip olur? Bu yazımızda ücretsiz izin konusunu tüm yönleriyle ele alıyoruz.
Ücretsiz İzin Nedir?
Ücretsiz izin, işçinin belirli bir süre boyunca çalışmadan ve maaş almadan iş sözleşmesini askıya alması anlamına gelir. Bu süre boyunca iş akdi devam eder ancak:
- Ücret ödenmez,
- SGK primleri yatırılmaz,
- Çalışma süresinden sayılmaz.
İşçinin Ücretsiz İzin Hakkı Var mı?
Ücretsiz izin tek taraflı bir hak değildir. Hem işçi hem de işverenin karşılıklı rızasıyla uygulanabilir. Ancak bazı özel durumlarda işverenin tek taraflı olarak ücretsiz izne çıkarma yetkisi olabilir.
Ücretsiz İzin Uygulanabilecek Durumlar
1. İşçinin Talebiyle
- Uzun süreli seyahatler
- Eğitim amaçlı izinler
- Ailevi nedenler (doğum, hastalık, bakıma muhtaç yakın)
2. İşverenin Talebiyle
- Ekonomik kriz, sipariş durması gibi nedenlerle geçici iş durdurma
- Salgın, afet gibi olağanüstü durumlar
- 4857 sayılı Kanun Geçici 10. Madde uyarınca pandemi sürecindeki ücretsiz izin uygulamaları
Yasal Dayanak ve Mevzuat
4857 sayılı İş Kanunu‘nda ücretsiz izne ilişkin açık bir tanım yoktur. Ancak bazı maddelerde dolaylı olarak yer verilmiştir:
- Madde 56: Yıllık izin sürelerine ek olarak ücretsiz izin alınabilir.
- Geçici 10. Madde: Pandemi döneminde işverenin ücretsiz izne çıkarma hakkı düzenlenmiştir.
- Madde 24/25: Haklı nedenle fesih durumlarıyla bağlantılı olarak kullanılabilir.
İşverenin Tek Taraflı Ücretsiz İzne Çıkarma Yetkisi Var mı?
Normal koşullarda hayır. İşveren, işçiyi tek taraflı olarak ücretsiz izne çıkaramaz. Ancak aşağıdaki istisnalar geçerlidir:
1. Pandemi Dönemi (Geçici 10. Madde)
- İşverene ücretsiz izne çıkarma yetkisi verilmişti.
- İşçiye kısa çalışma ödeneği veya nakdi ücret desteği sağlandı.
2. Sözleşmede veya Toplu İş Sözleşmesinde Açık Hüküm
- Taraflar önceden bu hakkı kabul ettiyse işveren tek taraflı uygulayabilir.
Aksi halde işverenin bu yöndeki kararı iş akdinin feshi sayılır.
Ücretsiz İzin Süresince İşçinin Hakları Nelerdir?
| Haklar | Ücretsiz İzin Süresince Durumu |
|---|---|
| Ücret | Ödenmez |
| SGK Primi | Yatırılmaz |
| Kıdem Tazminatı | Süre işlemez |
| İhbar Süresi | İşlemez |
| Yıllık İzin Hesabı | Askıya alınır |
| Sağlık Hizmetleri | 10 güne kadar SGK devam eder |
İşçi Ücretsiz İzinden Vazgeçebilir mi?
Evet. İşçi, iznin makul bir süresinde vazgeçebilir. Ancak bunun için işverenle tekrar görüşüp yeni bir anlaşma yapılması gerekir.
İşveren Ücretsiz İzne Zorlayabilir mi?
Hayır. İşveren, işçiyi rızası olmadan ücretsiz izne çıkaramaz. Bu durumda işçi:
- Ücretsiz izni kabul etmediğini yazılı olarak bildirirse,
- İş akdi işveren tarafından tek taraflı feshedilmiş sayılır.
- İşçi, kıdem ve ihbar tazminatı talep edebilir.
Ücretsiz İzin Dilekçesi Örneği
“…… tarihinden itibaren … gün süreyle ücretsiz izin kullanmak istiyorum. Bu süre boyunca iş sözleşmemin askıya alınmasını ve ücretsiz izne ayrılmam hususunda gereğini arz ederim.”
Bu dilekçe iki nüsha olarak hazırlanmalı ve biri işçide kalmalıdır.
Ücretsiz İzin Süresi Sınırı Var mı?
Yasal bir süre sınırı bulunmaz. Ancak makul süreyi aşmayan izinler taraflarca belirlenebilir. Süre çok uzun tutulursa bu durum iş ilişkisinin sona erdiği yönünde yorumlanabilir.
Ücretsiz İzin ve Kıdem Tazminatı İlişkisi
- Ücretsiz izinde geçen süre, kıdem tazminatı hesabında dikkate alınmaz.
- İş akdi bu sürede feshedilirse, kıdem tazminatı sadece çalışılan süreler üzerinden hesaplanır.
Ücretsiz İzin ve Yıllık İzin Hesabı
Yıllık izin süresi hesabında ücretsiz izin süreleri dikkate alınmaz. Bu süreler işçinin çalışma süresine eklenmez.
Yargıtay Kararlarına Göre Ücretsiz İzin
Yargıtay uygulamasına göre:
- Ücretsiz izin uygulaması ancak tarafların açık rızasıyla geçerli olur.
- İşçinin izne zorlanması haklı fesih sebebidir.
- Uzun süreli iznin iş ilişkisinin sona erdiğine dair karine oluşturduğu durumlar vardır.
Ücretsiz İzin Sonrasında İşe Dönüş
Ücretsiz izin bitiminde işçi aynı pozisyonda işe başlatılmalıdır. Aksi halde bu durum iş akdinin haksız feshi anlamına gelir ve tazminat hakkı doğar.
Sonuç: Ücretsiz İzin Hakkı Rızaya Dayalı Bir Ara Mekanizmadır
İşçi ve işverenin karşılıklı anlaşmasıyla iş akdinin geçici olarak askıya alınmasını sağlayan ücretsiz izin, doğru şekilde kullanıldığında tarafların ihtiyaçlarını karşılayan esnek bir çözümdür. Ancak işverenin tek taraflı uygulaması halinde, işçinin hakları ciddi şekilde zedelenebilir. Bu nedenle ücretsiz izin süreçlerinde yazılı mutabakat ve yasal çerçevede hareket etmek büyük önem taşır.
Bir yanıt yazın